Jeszcze do niedawna sport (szczególnie ten na najwyższym, wyczynowym poziomie), kojarzony był niemal głównie z młodością. Uważano, że to właśnie dwudziestoparolatkowie znajdują się w szczytowej formie fizycznej i tylko w tym okresie życia możliwe jest zdobywanie medali, rekordów i światowej sławy, dlatego też karierę kończono wcześnie, często jeszcze przed trzydziestką.
Ten obraz zaczął się zmieniać, kiedy na światowej scenie pojawiły się osoby, które przełamały stereotypy i udowodniły, że granice wieku w sporcie są o wiele bardziej elastyczne, niż wcześniej sądzono. Przykładem jest Dara Torres – amerykańska pływaczka, która w wieku 41 lat zdobyła trzy srebrne medale olimpijskie w Pekinie, rywalizując z zawodniczkami młodszymi od niej o dwie dekady. Podobną lekcję dała światu Oksana Chusovitina – uzbecka gimnastyczka, która startowała w aż ośmiu igrzyskach olimpijskich, mając na swoim koncie ponad trzy dekady kariery w dyscyplinie, w której dominują nastolatki.
Historie tych zawodniczek pokazują, że sport nie ma jednego wieku. Co więcej, aktywność fizyczna w późniejszych etapach życia niesie ze sobą ogromne korzyści, zarówno dla zdrowia fizycznego, jak i psychicznego. To właśnie tym korzyściom, a także roli, jaką sport może odgrywać w codzienności osób starszych, przyjrzymy się w tym artykule.
Sport a umiejętności poznawcze
Z wiekiem nasz mózg ulega naturalnym zmianom. W wielu obszarach zaczynamy odczuwać spadek sprawności poznawczej – wolniej przetwarzamy informacje, trudniej nam się koncentrować, pogarsza się pamięć robocza czy zdolność do wykonywania kilku zadań
jednocześnie. Umiejętności poznawcze, czyli te, które odpowiadają za odbieranie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji, są fundamentem codziennego funkcjonowania. Nic więc dziwnego, że pytanie o to, jak je wspierać i chronić przed pogorszeniem, staje się jednym z ważniejszych w kontekście starzenia się społeczeństw.
Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że sport i aktywność fizyczna nie mają wiele wspólnego z funkcjami poznawczymi. Ćwiczenia kojarzymy raczej z mięśniami, kondycją czy zdrowiem serca niż z pamięcią czy uwagą. Jednak coraz więcej badań naukowych pokazuje, że to połączenie jest niezwykle istotne.
Ćwiczenia fizyczne w istotny sposób poprawiają funkcjonowanie
poznawcze
Jednym z najbardziej kompleksowych opracowań w tym obszarze jest systematyczny przegląd i metaanaliza przeprowadzona przez Northey i współpracowników, opublikowana w British Journal of Sports Medicine (Northey, J. M., Cherbuin, N., Pumpa, K. L., Smee, D. J., & Rattray, B. 2018). Badacze przeanalizowali 39 badań, w których uczestniczyły osoby po 50. roku życia, sprawdzając wpływ różnych form ćwiczeń na zdolności poznawcze. Wyniki są bardzo obiecujące: ćwiczenia fizyczne w istotny sposób poprawiają funkcjonowanie poznawcze i to niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z osobami zdrowymi, czy zmagającymi się już z łagodnymi zaburzeniami pamięci.
Co ważne, korzyści odnotowano w wielu kluczowych domenach poznawczych: poprawie ulegały uwaga, pamięć, pamięć robocza oraz funkcje wykonawcze, czyli zdolność do planowania i podejmowania decyzji. Szczególnie skuteczne okazały się programy łączące trening aerobowy (np. marsz, bieganie, pływanie) z ćwiczeniami oporowymi (siłowymi). Dobre efekty dawał także Tai Chi, który wyraźnie wspierał sprawność umysłową. Najlepsze rezultaty obserwowano przy regularnych sesjach trwających 45–60 minut, wykonywanych kilka razy w tygodniu, z umiarkowaną lub wysoką intensywnością.
Wnioski płynące z tej metaanalizy są jednoznaczne: aktywność fizyczna to inwestycja w sprawny umysł, niezależność i jakość życia w starszym wieku. Innymi słowy – ćwicząc ciało, ćwiczymy również mózg.
Sport jako antidotum na samotność i sposób budowania więzi
Starzenie się często wiąże się nie tylko ze zmianami w ciele i umyśle, ale także z trudnościami w sferze społecznej. Starsze osoby zmagają się nierzadko z ograniczeniem kontaktów z powodu problemów zdrowotnych, zmniejszonej mobilności czy utraty bliskich. Poczucie izolacji i osamotnienia staje się wówczas jednym z najpoważniejszych wyzwań dla dobrostanu psychicznego i jakości życia.
Sport bardzo często niesie ze sobą element wspólnoty. Zajęcia na basenie, w klubie fitness, grupowe marsze nordic walking czy spotkania w lokalnych klubach sportowych stają się okazją do nawiązywania nowych znajomości, rozmów i wymiany doświadczeń. Regularny trening bywa dla wielu seniorów motywacją do wyjścia z domu i otwarcia się na ludzi.
Co mówią badania?
Potwierdzają to badania naukowe. Przegląd systematyczny i metaanaliza randomizowanych badań kontrolowanych dotycząca interwencji ruchowych u osób starszych (np. programów ćwiczeń prowadzonych w grupach) wykazały, że aktywność fizyczna może w istotny sposób redukować poczucie izolacji i wzmacniać tzw. funkcjonowanie społeczne (Shvedko, A., Whittaker, A. C., Thompson, J. L., & Greig, C. A. 2018). Choć ćwiczenia same w sobie nie są „lekarstwem na samotność”, to stanowią niezwykle skuteczny krok do odbudowania zdolności uczestniczenia w życiu społecznym i budowania relacji.
Jeszcze pełniej ukazują to badania jakościowe Bennetta i współpracowników, prowadzone w ramach projektu GOAL Trial (Bennett, E. V., Clarke, L. H., Wolf, S. A., Dunlop, W. L., Harden, S. M., Liu, Y., … & Beauchamp, M. R. 2018). Autorzy, opierając się na rozmowach z osobami starszymi uczestniczącymi w grupowych zajęciach ruchowych, podkreślają, że dla wielu z nich aktywność fizyczna była przede wszystkim doświadczeniem społecznym. Uczestnicy opisywali zajęcia jako czas rozmów, śmiechu i wzajemnego wsparcia, a dla niektórych program stał się wręcz „przełomem” w walce z izolacją. Jeden z badanych mówił wprost: „To zmieniło moje życie… wyciągnęło mnie z mojej skorupy”.
Sport w starszym wieku stanowi więc interwencję psychospołeczną, która daje poczucie przynależności, celu i bycia potrzebnym.
Pamiętaj!
Sport w starszym wieku nie jest więc ekstrawagancją. Aktywność fizyczna to jeden z najprostszych sposobów, by dbać o zdrowie, sprawność umysłu i dobre samopoczucie, a jak pokazują zarówno badania naukowe, jak i historie wybitnych sportowców, granice wieku w aktywności fizycznej są znacznie bardziej elastyczne, niż zwykliśmy sądzić.
Regularny ruch wspiera funkcje poznawcze, pozwala zachować niezależność, a jednocześnie buduje przestrzeń do spotkań i relacji, które chronią przed samotnością. Ćwiczenia nie muszą oznaczać intensywnego treningu. Mogą przybrać formę spaceru, pływania, lekkiej gimnastyki czy zajęć grupowych. Najważniejsze jest, by znaleźć aktywność, która sprawia radość i którą można wykonywać regularnie.
Nie ma wieku, w którym byłoby „za późno”, by zacząć. Każdy krok, każde powtórzenie i każde wyjście z domu w kierunku ruchu to inwestycja w siebie, czyli w ciało, umysł i relacje.
Źródła:
- Bennett, E. V., Clarke, L. H., Wolf, S. A., Dunlop, W. L., Harden, S. M., Liu, Y., … & Beauchamp, M. R. (2018). Older adults’ experiences of group-based physical activity: A qualitative study from the ‘GOAL’randomized controlled trial. Psychology of Sport and Exercise, 39, 184-192.
- Northey, J. M., Cherbuin, N., Pumpa, K. L., Smee, D. J., & Rattray, B. (2018). Exercise interventions for cognitive function in adults older than 50: a systematic review with meta-analysis. British journal of sports medicine, 52(3), 154-160.
- Shvedko, A., Whittaker, A. C., Thompson, J. L., & Greig, C. A. (2018). Physical activity interventions for treatment of social isolation, loneliness or low social support in older adults: A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Psychology of Sport and Exercise, 34, 128-137.
